|
Erzurum'da Türk Müziği Çalışmaları M.Zeki KURNUÇ |
|
09.12.1954 Tarihinde kurulan ve elli dört yıldır Erzurum'daki Türk müziği çalışmalarına çok büyük katkıları olan" Erzurum Halk Oyunları ve Halk Türküleri Derneği" TRT Kurumunun bugün Ankara,İstanbul ve İzmir radyolarında görev yapan Erzurumlu Türk Halk Müziği ve Türk Sanat Müziği ses ve saz sanatçılarının yetişmelerini sağlamıştır... Ayrıca; Erzurum Atatürk Üniversitesi ile diğer üniversite ve konservatuarlara öğrenci yetiştirmiş,sonradan mezun olan bu öğrenciler yurdumuzun çeşitli yörelerinde Müzik öğretmeni,öğretim görevlisi olarak görev almışlardır... Derneğin ilk kuruluşundan ölüm tarihi olan 02.3.2006 ya kadar dernek yönetim kurulunun her kademesinde görev alan merhum Sebahattin BULUT,derneğin öğretim ve eğitim yuvası olma özelliğini daima muhafaza ederek,Erzurumun Kültür ve san'at hayatına ışık olmuştur... Derneğin kuruluşundan günümüze kadar olan Müzik çalışmalarına geçmeden önce, Cumhuriyet öncesi ve l933 yılında bir kanunla açılan halk evlerinin Erzurum'daki Müzik çalışmalarını,1951 yılında halk evlerinin kapatılmasından sonra oluşan müzik faaliyetlerini anlatmaya çalışacağız... Osmanlı döneminden günümüze kadar Erzurum daima âşık yatağı olmuş, âşıklar töreleri ve yaşayış uslupları ile âşık kahvelerinde toplanıp,sazları ve sözleri ile çeşitli öğütler vermiş,iyilik,mertlik,yiğitlik ve Türk Milletinin üstün vasıflarını telkin etmişlerdir.Tekke şairleri ise zaman zaman dini ve tasavvufi hikmetlerini tertiplenen sohbetlerde ve zikir meclislerinde dile getirmişlerdir. Geçmiş yıllarda yaşayan hafızların,imam-hatip görevleri yanında musikişinaslığı ve bestekârlık yönleri de vardı. İşte bunlardan biri de Erzurum musiki hayatında önemli yer işgal eden (1873 ila 1931) yılları arasında yaşamış Lâla Paşa Camii İmamı "Hafız Hacı Hamit Efendi" dir. Yapılan araştırmalar ve Emekli Vali Vefik Kitapçıgil'in (Hacı Hamdi Efendi'nin oğlu) ifadelerine göre; 1920'li yıllarda babası arkadaşlarıyla kendi evlerinde toplanır, Gazeller, İlâhiler, İbrahimiyeler tatyanlar ve Müstezatlar okurlardı. Bu arada genç hafızlar makam ve usuller öğrenip kendilerini yetiştirirlerdi. Hacı Hamit Efendi zaman zaman Erzurum'da sesleri güzel olan Hafızları eski evlerdeki oturma odalarında toplayarak tekke ve tasavvuf müziğini ahenkle icra ettirmiştir. İşte Erzurum'daki Türk Musikisi çalışmalarına baktığımızda Hasan kaleli Hacı Abdurrahman Efendi'nin büyük oğlu Hafız Ali Rıza Efendi ile küçük oğlu Hafız Faruk Kaleliyi bu toplulukların içinde buluyoruz. -1- Hacı Hamit Efendi'nin vefatından sonra Erzurum'daki Türk Müziği
faaliyetleri Hafız Ali Rıza Kaleli ve kardeşi Faruk Kalelinin önderliğinde 1939
yılına kadar devam eder.
1940 yılında,Erzurum Halk Evinin yeni binasına taşınmasından sonra musiki çalışmaları disiplinli olarak yürütülmek üzere,Halk müziği korosu ve Klasik Türk Müziği korosu kurulması çalışmalarına başlanmıştır.
O yıllarda Halk evi kadrosu belirli şahsılardan oluşan bir kadrodur,bu nedenle aynı elemanlar hemen hemen bütün kollarda görev almıştırlar.Ayrıca Erzurum'da ud,cümbüş çalabilen hanımların ve bayan öğretmenlerinde bu topluluğa katıldığını görmekteyiz.Klasik Türk Müziği topluluğunda Enver Özkan(keman), Esat Çelik(tef), Kadir Oğuz(keman), Muharrem Ökten(saksafon), Sıdıka Ökten(cümbüş), Saadet Dürger(ud), Mukime Çelik(ud), Kazım Koparel(ud) sazları ile; İhsan Ünüvar, Faruk Kaleli, Sadettin Akatay, ve İhsan Coşkun Atılcan ise sesleriyle yer almışlardır.O yıllarda Halk Evi Başkanlığını yapan Eğitimci Murat Uraz, Halk Evi bünyesinde bir Halk Müziği Korosu kurulması görevini Faruk Kaleli'ye vermiştir. Faruk Kaleli o tarihlerde kurulan Türk Sanat Müziği Korosundaki solist görevi yanında Türk Halk Müziği Korosunda 1947 yılına kadar başarı ile şeflik hizmetini yürütmüş, derlemiş olduğu Erzurum Türkülerini Muzaffer Sarısözen'e vererek hem Ankara'daki konservatuara, hem de radyoda ses bantlarına kaydını sağlamıştır. Bu şekilde ilk kaynak kişi olarak Erzurum Türkülerinin Radyo repertuarına girişi ve sanatçılara icra imkanı sağlaması bu şekilde olmuştur. Yine aynı tarihlerde Erzurum İş Ocağı Müdürü Albay Kerami Demiroğlu'nun himayesinde (daha önceden Albay İhsan Yavuzer tarafında kurulan "Erzurum Gücü " spor kulübünün spor ve folklor faaliyetleri yanı sıra) müzik kolu oluşturulmuştur. Müzik kolunda, o zaman İş Ocağı'nda tornacı olan Seyfettin Sığmaz (klarnet), Sabahattin Solakoğlu (bağlama), Mehmet Çavuş (tef) sazları ile katılmışlar.
Aynı topluluğa ek olarak Emekli Ast. Subay Muhaerrem Ökten'i bando şefi, Kars'tan kornet çalan iki müzisyeni iş ocağına işçi olarak alıp bando takımının kurulmasını Albay Keramettin Bey sağlamış, yapılan çalışmalar sonucunda 19 Mayıs 1945 günü Halk Konseri vermeyi başarmıştır. Seyfettin Sığmaz Bando şefi Muharrem Ökten'den nota ve nazariyat hususunda büyük ölçüde faydalanmıştır. Seyfettin Sığmaz'ın Halk Evi Bar Ekibi ile birlikte yaptığı Venedik seyahatinde Türk Folklor Ekiplerinin sorumlusu Ankara Radyosu Yurttan Sesler Şefi Muzaffer Sarısözen, Türkiye'ye döndükten sonra Seyfettin Sığmaz'ı ikna ederek Ankara Radyosu'na alınmasını sağlar. Seyfettin Sığmaz'ın Ankara'ya gitmesinden sonra Erzurum'daki Türk Müziği Topluluğunu bir süre Kemani Sadık Tokyay'ın çalıştırdığı ve Şair Sadettin Akatay'ın toplulukta solist olarak görev yaptığı, Kemani Haydar Telhüner'in de aynı topluluk içerisinde yer aldığı anlatılmaktadır.
Halk Evlerinin kapatılmasından sonra, Erzurum'da gençliğin büyük bir kısmı spor klüplerine yönelirler. O tarihlerde Palandöken, Dağcılık ve 12 Mart spor klüpleri arasında büyük bir rekabetin olduğu görülmektedir. Ancak; Folklor, Tiyatro, Müzik gibi sanat kollarında beceri olanların çoğu Palandöken Kulübünde toplanmıştır. 1955 yılına kadar musiki çalışmaları palandöken kulübünün himayesinde devam eder. Halk Oyunları Derneği'nin ilk kuruluşunda Türk Halk Müziği kolunda İhsan Coşkun Atılcan yönetiminde Suat Işıklı, Osman Mavioğlu, Hasbettin Altınok, Zeki Orhon, Nizamettin Deryalı ve Nuri Güraksın gibi müzisyenler yer alarak ilk topluluk faaliyetlerine başlamışlar, sonradan topluluğun başına şef olarak Hulisi Seven getirilmiştir.
O yıl (1955) Erzurum Halk Oyunları ve Halk Türküleri Derneğinin kuruluşu sonrasında ilk Türk Sanat Müziği Topluluğu Sanat Okulunda öğretmenliğe tayin olunan İsmet Daniş tarafından kuruldu.
Erzurum'da bireysel olarak müzik çalışmaları yapan gerek okuyucular,gerekse enstürman çalan müzik severler Halk Oyunları Derneğinin Aşağı Mumcu Caddesindeki binasının ikinci katında toplanıp,toplu icralar yapmaya başladı. Toplulukta Türk Sanat Müziğinin klasik eserleri yanında türkü formunda eserlerde geçiliyordu. Topluluğa bir yandan nota yazısı ve bir yandan da nazariyat dersleri verilerek daha çok kulağa dayanan pratik çalışmalar yaptırılıyordu... 1958 yılında Diyarbakır'lı Celal Güzelses 12 Mart Erzurum kurtuluş şenliklerine katılmak üzere Erzuruma geldiğinde saray sinemasında kendisi cümbüş çalmış merhum Suat Işıklı'da klarneti ile ona eşlik etmiştir.Celal Güzelses o tarihte Diyarbakır Ulu Camii'nin müezzinidir.Erzurum Müftüsü rahmetli Sadık Solakoğlunu ziyaret eder,13 Mart 1958 günü Lala Paşa Camii'nde Şehitlerin ruhuna itaf edilmek üzere bir mevlit okuyacağını söyler, Erzurum müftüsü kabul eder,13 Mart Günü Öğle Namazına Mütakip Hırtızlı Hafiz ve Yusuf Hafızla birlikte Mevlit okur. 1961 yılında kısa dalgadan Erzurum Radyosu'nun, Erzurumlu Cemal Gürsel Paşa'nın emriyle faaliyete geçmesi Erzurum'daki müzik topluluklarına yeni bir imkan sağlandı.
1961 yılında Radyo Müdürü Abdurrahman Ayhan ve Müzik şefi Fikret Karahan'ın denetim ve himayelerinde 1 Şubat 1961 tarihinde "DOĞUDAN SESLER KOROSU" adı altında Radyoda Türk Halk Müziği yayınına başlanmıştır.
Yine o yıllarda Türk Sanat Müziği çalışmaları İsmet Daniş'in Erzurum'dan tayin edilmesinden sonra bir süre Metin Çakıcı tarafından yürütülmeye çalışıldı.
Sonradan topluluk çalışmaları Ankara Radyosundan Erzurum'a tayin edilen Keman sanatçısı ve Erzurum Radyosu müzik şefi Fikret Karahan tarafından yürütüldü.
Bu çalışmalarda Türk Halk Müziği ile sanat hayatına başlayan bazı müzisyenler kendilerini Türk Sanat Müziğinin içinde bulmuşlardır. Bir süre sonra Erzurum Radyosuna, Ankara Radyosundan geçici bir süre için gönderilen Erzurumlu Bestekâr Seyfettin Sığmaz Türk Sanat Müziği çalışmalarına katkıda bulunmuştur.
1960-1964 yılları arasında öğrencilik, askerlik veya memuriyet hizmetleri dolayısıyla Erzurum'da bulunan Kenan YOMRALI, Necmi PİŞKİN, Erol SAYAN, Yusuf YILDIRIM, Yaşar ÖZEL ve Yılmaz PAKALINLAR gibi müzisyenler de Erzurum'daki Türk Sanat Müziği çalışmalarına katkıda bulunmuşlardır. Necmi PİŞKİN'in solist olarak, Kenan YOMRALI'nın (Ud), Yılmaz PAKALINLAR (Tanbur), Yücel GÜRSOY (Ud) ve Yusuf YILDIRIM (Keman)'nın sazlarıyla katıldığı bir kaç solo programla TRT Erzurum Radyosundaki Türk Sanat Müziği yayını da başlamış oldu. Türk Musikisine gerekli önemin verilmesinin bilincine varan müzisyenler tarafından işin önemi iyice kavranmış ve İsmet DANIŞ, Fikret KARAHAN, Seyfettin SIĞMAZ ve Haydar TELHÜNER'in birikimleri Erzurumlu müzik dostlarına, sanat severlere aktarılmış, aynı zamanda TRT Erzurum Radyosundaki Türk Sanat Müziği Programlarında üretilecek müzik programları için filizlenmeyi sağlamıştır.
1960'lı yıllarda "TRT Erzurum Radyosu" İstasyon caddesindeki şu anda Toprak Mahsulleri Ofisi Bölge Müdürlüğünün bulunduğu binanın iki küçük odasında yayın yapmaktaydı. Türk Halk Müziği Korosu tümü ile stüdyoya sığmadığından,topluluk elemanları münavebele ile yayına alınır ve kendilerine kaşe ücreti ödenirdi. TRT Erzurum Radyosu Türk Halk Müziği topluluğunun ilk teşekkülü 1962 yıllarına dayanmaktadır. O tarihlerde Halk Oyunları ve Halk Türküleri Turizm Derneğinin Halk Müziği korosu Radyoda haftada bir yaptığı "Doğudan Sesler" isimli toplu müzik programında görevli ses ve saz sanatçılarının büyük bir kısmı Radyo THM korosunun kuruluşunda da görev almışlardır. Koronun şefliğini Hulusi SEVEN yapıyordu. Sonradan bir süre Seyfettin Sığmaz da koro şefliği yapmıştır.
1966 yılında Halk Eğitim Merkezi'nde de Raci Alkır'ın ve Sonradan Fikret Tosuner'in yönettiği koro ile dernek korosu o zamanki TRT Erzurum Radyosu Müdürü Ergun Aymergen tarafından birleştirilmiş birlikte radyo emisyonlarına katılmaları sağlamıştır. 1962-1968 yılları arasında kaşeli olarak çalıştırılan sanatçılardan oluşan koro, sistemli bir çalışmaya ve periyodik yayınlarına asıl 1968 yılından sonra başlamıştır. Açılan sınav sonucunda başarılı olan topluluk elemanlarından oluşan koro 1968-1970 yılları arasında Ankara Radyosundan gelen Mustafa Geceyatmaz ve bilahare Ali Can tarafından yönetilmiş ayrıca koroya nota-nazariyat ve repertuar çalışması yaptırılmıştır. Halk Oyunları ve Halk Türküleri Turizm Derneğinde yetişipte, 1961-1970 Yılları arasında THM Topluğunda görev yapan elemanlar şunlardır;
Okuyucular : Raci Alkır, Mükerrem Kemertaş, Lütfi Ortakale, Gündüz Gözümoğlu, Mete Çelenk Fuat Durular, Mehmet Çalmaşır , Remzi Dane, Zeki Süzergil, Ekrem Çakıllı,Metin Solmaz, Rahmi Daharlı-Tülay Çer -Sebahat Avşar-Nazire Sezer, Necla Çelenk, Gülümser Gözüm, Ferit Kuşlu, Muharrem Akkuş, Metin Solmaz, Mete Çelenk, İhsan Eğilmez, Turan Seder, Betül Dövenler, Avni Bitlisli, Süheyla Bingöl, İhsan Eğilmez, Yaşar Köknar, Nizamettin Şamasör, Selami Dericioğlu, Cevat Sağıroğlu, Nizamettin Zirek, Muvahit Sallabaş, Nevin Sezer, Samet Dalmış, Ayla Bayraktar, Sıtkı Aydın, Dursun Üvez, Fikret Tosuner, Safinur Soygun, Talat Sancı, Lütfü Uğurlu, Nizamettin Şamasör, Osman Zirek, İhsan Ayaşlı, Caner Fırat
Saz Çalanlar: Suat Işıklı, Muammer Özkavcı, Osman Mavioğlu, Cahit Uzun, Cengiz Çelenk, Metin Gülebenzer,Talat Baydar, Ayhan Seratlı, Turan Modoğlu, İlhami Kamber, Nuri Güraksın, Arif Sağ, Muzaffer Yöndem, Sebahattin Akdağcık, Kenan Muharremoğlu, Tandoğan Taş, Halil İbrahimhakkıoğlu, Nevzat Bayram, Muhlis Dal, Hasan Kınık, Nihat Işıklı, Kıyasettin Temelli, Kadir Baykal, Hatay Güner, Zekai Arın, Şefik Güven, Necdet Çağlar, Sıddık Sayal 1971 yılında ise Talip Özkan Üçay ve Kemal Karasüleymanoğlu' nun ise bir ay yönetiminde çalışmalarını sürdüren topluluk,1971 yılının son aylarında gerçek hüviyetini kazanmış yeniden yapılan denetleme sınavı sonucunda topluluk elemanları kadrolu olarak sözleşme ile çalıştırılmaya başlanmıştır. Dernek THM korosundan yetişip, 1971 yılında açılan sınavı kazanıp radyoda sözleşmeli olarak göreve başlayanlar; Şef:Suat Işıklı Ses Sanatçıları: Saz Sanatçıları : Aynı yıl Ateş Köyoğlu da koronun nazariyat-nota ve repertuar çalışmalarına büyük katkıda bulunmuştur. Mey sanatçısı Suat Işıklı sınav sonucunda topluluk şefliğine getirilmiştir. Merhum suat ışıklı Radyodaki görevi yanında Dernek bünyesinde 1976 yılında teşekkül eden elli kişilik amatör THM topluluğunun çalışmalarını yönetmiş,.Metin Gülebenzer ise bağlama gurubuna hocalık yapmıştır.
1978-1983 yılları arasında ise topluluğu merhum Betül Dövenler yönetmişlerdir.1982 yılında TRT Erzurum Radyosunda açılan sınav sonucunda dernek elemanlarından Raci ALCAN.Okyay Kösegil,Selami Kelkil,Fahri ve Gani Koçoğlu saz sanatçısı, Ragıp TOPÇU ve Meryem Şenocak ise ses sanatçısı olarak THM Topluluğuna kadrolu olarak katılmaya hak kazanmışlardır. 1983 yılında Derneğin hazırlamış olduğu kurtuluş şenliklerinde konser vermek üzere kızlar,erkekler ve çocuklar gurubu olarak seksen kişilik koronun hazırlanmasıda büyük gayret gösteren merhum Betül Dövenler'in hizmetleri her zaman saygıyla anılmaktadır .
1985 yılından sonra Radyo Gençlik korosu için ilk çalışmaları Halk Oyunları ve Halk Türküleri Derneği' bünyesinde kurmuş olduğu çocuk korosu ile başlatan ve genç yaşta vefat eden merhum Ragıp Topçu ile merhum mey sanatçısı Selami Kelkil'in hizmet ve gayretleri her zaman takdirle anılmaktadır.
Ragıp Topçu'nun vefatıdan sonra dernekteki Türk Halk Müziği çalışmaları Raci Alcan,Mustafa Sümbüllü.Faruk Demirağ tarafından büyük gayretlerle devam ettirilmiş olup halen halk müziği hizmetleri Murat İnanıcı tarafından yürütülmektedir... Dernek bünyesinde faaliyet gösteren Türk Halk Müziği çalışmalarına ek olarak1975 yılında dernek başkanı merhum Sebahatin Bulut'un büyük gayret ve destekleri ile Kemani Bestekâr Zeki Erdal'ın yönetiminde Türk Sanat Müziği topluluğu çalışmalarına başlamıştır .
SESLER SAZLAR 1976 yılında topluluğa yeni katılan elemanlar; Sazlar: 12 Mart 1976 tarihinde Derneğin hazırlamış olduğu Erzurum'un kurtuluş şenlikleri dolayısıyla verilen konser halkın büyük takdirini kazanmıştır.
1977 yılında verilen konser sonucunda koro daha da güçlenerek Erzurum halkına Türk musikisi sevgisini yaşatmaya bilahare radyoda profesyonel anlamda kurulacak koronun temel taşlarının yerleşmesine vesile olmuştur. Hiç şüphesiz bu çalışmalarda en büyük pay 1979 yılında Erzurum'dan ayrıldıktan sonra 1980 yılında Yalova'da vefat eden merhum Zeki Erdal'ın olup, gayretlerini her zaman saygı ile anıyoruz.Zeki ERDAL'dan sonra TSM topluluğu çalışmalarını yöneten merhum Kıyasettin TEMelli'nin,THM Korosu Şefi merhum Fuat LEHİMLer'in , dernek kuruluşundan ölüm tarihi olan ll.3.2008 tarihine kadar merhum Suat IŞIKLI'nın kaynak kişi ve derlemeci özelliğini,topluluk yöneticisi olarak hizmetlerini takdirle ve şükranla anmaktayız...
02 MART 2006 tarihinde vefat eden ve kendisinin ifadesi ile hiçbir karşılık beklemeden yukarıda açıklamaya çalıştığım tüm bu faliyetlerde daima yol gösterici, yapıcı, üretici gayretlerinden ve Erzurum da ki Türk Müziği çalışmalarına olan katkılarından dolayı merhum Sebahattin Bulut'a ne kadar teşekkür etsek azdır.Kendisini rahmetle anıyoruz... |
